Edebiyat, sanat, siyaset, ticaret gibi
alanlarda haklı bir üne kavuşmuş, tanınmış
insanların hayatlarını, eserlerini, başarılarını
okuyucuya duyurmak amacıyla yalın bir
dille, tarafsız bir görüşle yazılan inceleme
yazılarına “biyografi (yaşam öyküsü, hayat hikâyesi)” denir. Eskiden bu tür yazılara “tercüme-i hâl” denirdi.
Biyografinin özellikleri şunlardır:
- Biyografide amaç, söz konusu kişiyi tüm
yönleriyle tanıtmaktır.
Biyografilerde anlatılan kişinin özellikle
hayatı, eserleri, kişiliği, görüşleri konu
edilir.
Biyografide kişinin nerede doğduğu,
çocukluğunun nasıl bir ortamda geçtiği,
öğrenim hayatı, yaptığı işler, çalıştığı
yerler, kişiliği, huy ve karakteri, davranış
özellikleri, başarılı olduğu alanlar,
eserleri, ürünleri anlatılır.
Belgelere ve örneklere dayandırılarak
hazırlanan biyografiler sanat ve meslek
alanındaki tarihçiler için önemli
kaynaklardır.
Biyografiler belgesel nitelikte olup
gelecek kuşaklara önemli bilgilerin,
tecrübelerin, örneklerin, görüşlerin
aktarıldığı kaynaklardır.
Dünya Edebiyatında Biyografi
Tarihte ölen kişinin yaşamını ve yapıtlarını
öven mezar yazıtları ve cenaze
törenlerindeki konuşmalar yaşam
öykülerinin ilk örnekleri sayılabilir. Daha
sonra eldeki verilerin keyfi ya da
eleştirellikten uzak bir yorumuna dayanan, söz konusu kişiyi övmek ve okura örnek
oluşturmak için yazılan yaşam öyküleri
başlamıştır. Bunun hemen ardından
kişilerin gerçek yüzünü ortaya çıkarmayı
amaçlayan eleştirel yaşam öyküleri de
kaleme alınmıştır.
Biyografi türünün ilk büyük yazarı, eski
Yunan edebiyatından Plutarkos’tur. Bu
türün Batı edebiyatındaki kökleri
Plutarkos’un Romalıları anlattığı “Hayatlar”
adlı eserine dayanmaktadır. Ancak Batı da
bu türün yaygınlaşması 16. yüzyıldan sonradır. 20. yüzyılda ise Batı da bir aileyi
veya çevreyi ele alan geniş kapsamlı
biyografik eserler yazılmaya başlanmıştır.
Türk Edebiyatında Biyografi
Divan edebiyatında şairleri anlatan eserlere
‘tezkire” denirdi. Çağatay yazarlarından Ali
Şir Nevai 16. yüzyılda “Mecâlis’ün-Nefâis”
adlı eseriyle Türk edebiyatında ilk biyografi
örneğini vermiştir. Ünlü kişilerin hayatlarını konu alan, bunları
roman tarzında işleyen edebî yazılara
“biyografik roman” denir.
Biyografik
romanlar da Türk edebiyatında önemli bir
yer tutmaktadır. Bazı sanatçılar romanlarını
biyografi tarzında yazmışlardır. Mehmet Emin Erişilgil’in “Bir Fikir Adamının Romanı:
Ziya Gökalp”, “Bir İslâm Şairinin Romanı:
Mehmet Akif”; Tahir Alangu’nun “Ülkücü Bir
Yazarın Romanı: Ömer Seyfettin”; Oğuz
Atay’ın “Bir Bilim Adamının Romanı:
Mustafa İnan’ adlı eserleri biyografik romana örnek gösterilebilir.
Edebiyat Öğretmeni